Dünya nedir?
Dünya, uzay boşluğunda dönen iri bir taş topudur. Üstü ve altı basık olduğu için tam bir top şeklinde değildir Ekvator, dünyanın en geniş yerindeki hayalî çizgidir. Dünyanın üst yarısına “ kuzey yarıküresi”, alt yarısına “güney yan küresi” denir.
Dünya topraklarının beşte biri çöldür. Çöller Dünya üzerindeki en sıcak ve en kuru bölgelerdir. Buralara yılda 25 cm3’den daha az yağmur düşer.
Ekvator bölgesinde bütün yıl sıcaktır ve hemen her gün yağmur yağar.
Tropikal bölgelerde “yağmur ormanı” adı verilen sık ormanlar vardır Dünya’daki hayvan ve bitkilerin yarısından çoğu bu ormanlarda bulunur.
Ekvator hizasında Dünya’nın çevresi 40.000 (kırk bin) km. uzunluğundadır. Dünya’nın çevresini saatte 55 km. hızla dolaşmak bir ay sürer.
Dünya’nın ağırlığı 6.000.000.000.000.000.000.000 tondur Yani 6000, milyonla çarpılacak, çıkan sayı tekrar milyonla çarpılacak, çıkan sayı bir daha milyonla çarpılacaktır (6000×1 milyon x1 milyonx1 milyon)
Sahra Çölü’nde ölçülen en yüksek sıcaklık 57.7°C’dir Bu sıcaklık kumda yumurta pişirmek için yeterlidir.
En düşük sıcaklık eksi 88.3 C olarak Antartika’da ölçülmüştür.
Dünya yüzeyinin sadece dörtte biri liradır. Kıta adı verilen 7 büyük !<ara parçası vardır. Karaların çoğu kuzey yarıkürededir.
Dünya yüzeyinin yaklaşık dörtte üçü denizlerle kaplıdır. Dört okyanusun hepsi birbirine bağlıdır Hiç kara görmeden dünya çevresinde gemiyle dolaşabilirsiniz.
Dağların çoğu bitki ve hayvanların yaşayamayacağı kadar yüksek ve soğuktur. Dünya’nın en yüksek dağı olan Everest tepesi 8848 metredir.
Dünya yüzeyinin yaklaşık onda biri buzlarla kaplıdır. Ekvatordan ne kadar uzaklaşırsanız o kadar soğuk artar. Kutuplar Dünya’nın en soğuk yerleridir.
Hava ve Atmosfer
Dünya, atmosfer adı verilen 500 kilometre kalınlığında bir hava tabakasıyla kaplıdır. Atmosfer, Dünya’mızı Güneş’in yakıcı ışınlarından korur.
Havayı gözümüzle göremeyiz, fakat onu rüzgâr şeklinde hissederiz. Hava, bizim nefesle aldığımız oksijen ve bitkilerin kullandığı karbondioksit gibi gazlardan oluşur.
Atmosferde ne kadar yükseğe çıkarsanız, hava o kadar azalır ve nefes almak da o kadar zorlaşır İnsanlar bu yüzden dağlara tırmanırken, oksijen tüpleri kullanırlar.
Bütün hava şartlan Dünya’ya en yakın 10 kilometrelik hava tabakası içinde gerçekleşir Uçaklar genellikle bu tabakanın üstünde, yerden 13- 22 km. yükseklikte uçarlar.
Dünyanın uzaydaki yeri
Güneş Sistemi
Dünya, Güneş çevresinde dönen dokuz gezegenden biridir. Gezegenler, Güneş’in çe- Hm kuvveti sayesinde yörüngede dururlar Bunların tümü Güneş sistemini oluştururlar. Güneş sisteminin milyarlarca yıl önce toz ve gazlardan oluştuğu sanılıyor
Mars gezegeninin bir adı da Kırmızı Gezegen’dir, çünkü kırmızı kayalardan oluşmaktadır.
Dünya, belki de üzerinde su bulunan tek gezegendir.
Güneş’e en yakın gezegen Merkür’dür. Ay’dan biraz daha büyüktür. Sığabilir.
Venüs öyle parlaktır ki, sık sık uçan daireye benzetilir. Yüzeyi kalın, beyaz bulutlarla kaplıdır
Jüpiter ve Satürn, gaz ve sıvılardan oluşmaktadır. Sert yüzeyleri yoktur.
Güneş ne yapar?
Güneş Dünya’ya ışık ve sıcaklık verir Güneş olmasa Dünya sürekli karanlık ve üzerinde canlıların yaşayamayacağı kadar buzlu olurdu. Güneş o kadar uzaktadır ki, ışınları Dünya’ya sekiz dakikada ulaşır. O kadar büyüktür ki, içine bir milyondan fazla Dünya sığdırabilirsiniz.
Güneş ne kadar sıcaktır?
Güneş, yanan gazlardan oluşan dev bir toptur. Yüzey ısısı 6000C’dir. Bu sıcaklıkta bir toplu iğne başı sizi 150 kilometre uzaklıktan öldürebilir.
Asteroidler, Mars ve Jüpiter arasında, Güneş etrafında dolaşan binlerce küçük kaya parçasıdır.
Neptün ve Uranüs gazlardan oluşmuştur. Güneş’ten o kadar uzaktırlar ki, karanlık ve donmuş yerlerdir.
Satürn gezegeni buz ve taşlardan oluşan dev halkalarla çevrelenmiştir. On tane uydusu vardır. Uydulardan bir tanesi Merkür gezegeni kadardır.
Uranüs’ün çevresinde dokuz tane halka vardır.
Son bulunan gezegen Plüton’dur. İlk defa 1930 yılında görülmüştür.
Güneş lekeleri ve Güneş patlamaları
Güneş lekeleri, Güneş yüzeyinin geri kalan bölgelerinden daha serin gaz kümeleri tarafından oluşurlar. Güneş patlamaları, milyonlarca kilometre uzağa fırlayan dev alev parlamalarıdır. DİKKAT: Asla direkt olarak Güneş’e bakmayın, çünkü parlaklığı göze zarar verir.
Güneş tutulması
Eğer 360 yıl süreyle gökyüzünü aynı noktadan izlemek imkânınız olsaydı, tam bir Güneş tutulmasını görebilirdiniz. Bu, Ay’ın tümüyle Güneş’in önüne geçerek ışığının Dünya’ya gelmesini engellemesidir.
Gezegenlerin uyduları
Uydu, bir gezegenin etrafında dönen kayalık bir küredir. Dünyamızın uydusuna ay diyoruz. Güneş sistemimizdeki gezegenlerin çoğunun da bizim gibi ayları vardır.
Ayın parlaklığı kendisinden değildir Bize güneşten gelen ışınları yansıtır.
Ayın karanlık yüzü
Ayın bir yüzünü hiç görmeyiz; çünkü hep aynı yüzü dünyaya dönüktür 1960’lı yıllarda fotoğrafı çekilene kadar ayın arka yüzü bir sır olarak kalmıştı.
Ay şekil değiştirir mi?
Ay dünyanın çevresinde döndükçe güneş ışınları değişik bölümlerini aydınlatır. Ne kadarı ışık alırsa ayın o kadar bölümü gözüktüğü için değişik şekillerde görürüz; ancak, ay gerçekte şekil değiştirmez. Ayın dünya çevresindeki turunu tamamlaması 27.3 gün sürer.
Güneş ayın arka yüzünü aydınlattığı zaman ayı çok zor görebiliriz. Buna yeni ay denir.
Yeni ayı takip eden 2 hafta boyunca ay dünya çevresindeki gezisine devam eder ve her gece biraz daha fazla bölümü aydınlanır.
Ay, dünya çevresindeki yolunun yarısına geldiğinde bütün bir yüzü aydınlanır Buna dolunay (ya da mehtap) denir.
Dolunaydan sonraki iki hafta boyunca ayın güneş alan bölümleri günden güne azalır. Ta ki hilâl oluncaya kadar. Ondan sonra ay dünya çevresindeki yeni turuna başlar.
Aydaki adam kimdir?
Üzerindeki kayalar ayın yüzeyinde gölgeler oluşturduğu için sanki bize bakan bir yüzü varmış gibi görünür.
Ay tutulması
Ay tutulması, dolunayın dünyanın gölgesine girmesiyle gerçekleşir.
Güneşin ışınlan ona ulaşamadığı için ay ortadan kaybolmuş gibidir.
Yıldızlar
Bir yıldızın doğuşu
Bilim adamlarına göre bir yıldız hayata uzayda bir I toz olarak başlar. Bu toz bir topa, bu da gaza dönüşür. Gaz yanınca yıldız parlar. Bir yıldızın parlaması 10.000 mi yon yıl sürebilir. Gaz yandıkça yıldız normal boyutunun 50 katı kadar büyür. Sonunda patlar veya soğuyarak büzülür. Artık beyaz cüce adı verilen minik yıldız hemen hemen ölüdür.
Samanyolu’nun boyutları
Güneşimiz Samanyolu adı verilen galaksinin (yıldız ailesi) bir yıldızıdır Samanyolu’nda yüz milyon yıldız vardır. Bilim adamları uzay boşluğunda 6000 milyon galaksi bulunduğuna inanıyorlar. Uzaydaki büyük uzaklıklar ışık yılı ile ölçülür. Işık, yılda 9 milyon kilometre hareket eder. Bir başka galaksiden gelen bir uzay gemisi, ışık hızında uçarak bize bir milyon yılda ulaşır.
Kuyruklu yıldızlar ve göktaşları
Kuyruklu yıldızlar güneş yörüngesinde dönerken bazen görünürler. Buz ve taşlardan ibaret olup, uzun kuyrukları vardır.
Bir zamanlar bir kuyruklu yıldızın parçası olan meteorlar, dünyanın atmosferine girerki3n yanan kaya parçalarıdır. Bunlara göktaşı denir.
Nerden biliyoruz?
Astronomlar yıldızları inceleyen bilim adamlarıdır. Çok yakın bir zamana kadar çalışmalarını sadece gözleri ve teleskopları ile yaparlardı.
Şimdi uzaya uydular yollanıyor. Bunlar, dünyamıza hava durumu ve uzay hakkında bilgiler gönderiyorlar. Gezegenleri keşfetmek için insansız uzay araçları gönderiliyor.
İnsanlı uzay mekikleri roketler gibi kalkış yapıyorlar ve dünyaya dönünce planörler gibi iniyorlar. Bilimsel araştırmalarda kullanılan her çeşit araç ve gereci uzaya taşıyorlar.
Toprak nasıl hareket eder?
Dünya kaç yaşındadır?
Dünya 4600 milyon yıl önce oluştu. Başlangıçta yanan kayalar ve gazlardan oluşan bir karışımdı. Milyonlarca yıl geçtikten sonra dünya giderek soğudu ve üzerinde oluşan ince bir tabaka sıcağı içeriye hapsetti.
Dünyanın içinde ne var?
DÜNYANIN MERKEZİ 6300 KM. DERİNLİKTEDİR. BURADA SICAKLIK GÜNEŞTEKİ KADARDIR.
DÜNYANIN İÇ ÇEKİRDEĞİ KATI BİR DEMİR TOPTUR. DIŞ ÇEKİRDEK SICAK SIVI METALLERDEN OLUŞUR.
ÇEKİRDEKTEN SONRAKİ KATMAN YUMUŞAK TAŞLARDAN OLUŞUR. SICAKTIR VE YERYÜZÜNE YAKLAŞTIĞI BÖLGEDE SIVIDIR.
YER KABUĞU PARÇALARA AYRILMIŞ SERT KAYA TABAKALARINDAN OLUŞUR. BUNLAR KA- RALARI VE DENİZLERİ TAŞIRLAR.
Dağlar nasıl oluştu?
Dağların oluşması milyonlarca yıl sürmüştür. Bazen dünya kabuğunda sıkışmalar meydana gelmiş ve kıvrılarak dağları meydana getirmiştir.
Blok dağlar, dünya kabuğunun kopması ve bir tarafın yukarıya itilmesi sonucu meydana gelmişlerdir.
Kubbe şeklindeki dağlar, dünya kabuğunun altındaki erimiş kayaların toprağı yavaşça yukarıya itmesiyle oluşmuşlardır.
Süper kıtaya ne oldu?
Bilim adamları bugünkü bütün kıtaların bir zamanlar Pangaea adı verilen süper bir kıta halinde birleşik olduklarına inanıyorlar.
Yaklaşık 190 milyon yıl önce yer kabuğundaki hareketler bu kıtayı parçaladı. Bunun parçalan hâlâ birbirinden uzaklaşmaktadır.
Depremler ve yanardağlar
Toprak titreyip sallandığı zaman buna deprem denir. Depremler yer parçalarını çatlatıp birbirinden ayırır; binaları yıkar, su baskınlarına ve yangınlara sebep olurlar.
Yanardağ (volkan), lav adı verilen sıcak sıvı tayaların, küllerin ve gazların, toprağın derinliklerindeki bir çatIaktan sızarak yeryüzüne fışkırdıkları yerdir. Lavlar soğuyunca sertleşir ve bir dağ oluştururlar.
Yanardağların yakınında gayzerler ve çamur kaplıcaları bulunur. Buhar ve kaynayan çamurlar Dünya’nın kaçmaya çalışan sıcaklığının işaretidir.
850 aktif volkanın 80’i denizin altındadır. Bilim adamları, uyuyan yanardağların ne zaman tekrar patlayacağını tahmin etmeye çalışırlar.
Dünya kabuğundaki kırık fayların olduğu bölgelerde depremler ve yanardağlar birbirine yakın oluşurlar.
Kırık faylar, dünya kabuğunun iki tabakasının derinlerde birbirlerine sürtünerek toprağı hareket ettirdiği yerdir.
Püskürenler
Meksika’daki Paricutin Yanardağı 1943 yılında aniden püskürdü. İki yıl içinde 457 metre yükseldi ve 16 kilometre genişledi. Her gün 100 bin ton lav fışkırtıyordu.
Patlayanlar
Endonezya’daki Krakatoa 200 yıl uyuduktan sonra 1883’te patladı. Patlamanın sebep olduğu 41 metre yüksekliğindeki dalga 36.000 kişiyi öldürdü.
Yerin altı
Tünel kazmak
Dünyanın kabuğu çeşitli tabakalardan oluşur. En üstteki tabaka topraktır. Toprak, ufalanmış kayalar ve bitki artıklarının karışımından oluşur.
Küçük hayvanlar toprağa tüneller kazarak ufalanmasına yardımcı olurlar.
Toprağın altında küçük bir tabaka halinde taşlar vardır.
Her şeyin altında sert kayadan oluşan bir tabaka vardır.
Kayalar nasıl oluşur?
Bir kaya parçası değişik minerallerin karışımından oluşur. Değişik kayalar değişik yollardan oluşmaktadır. Belli-başlı kaya tipleri üç tanedir: Volkanik, metamorfik (başkalaşım geçirmiş) ve tortullu kayalar.
Volkanik kaya
Dünyanın derinliklerinden sıcak, erimiş kayalar volkanlar tarafından yukarı fırlatılır. Sonra bunlar soğuyup sertleşerek kaya halini alır.
Tortullu kayalar
Tabakalar halinde oluşan kayalardır. Bunlar, deniz ya da göllerin dibine çökmüş küçük taş, kum ve deniz kabuklarının birleşmesiyle oluşurlar.
Metamorfik [başkalaşım geçirmiş) kayalar
Toprağın derinliklerinde ısındıktan ya da sıkıştırıldıktan sonra herhangi bir şekilde değişikliğe uğramış kayalardır.
Mineral kristalleri
Bazı mineraller kayaları oluşturmazlar. Yerin altında mineral kristallerine dönüşürler. Her mineralin şekillerde kristalleri vardır.
Günlük mineraller
Bu mineraller (madenler), günlük hayatta eşya yapımında kullanılırlar.
Değerli mineraller
Kıymetli taşlar çok sert ve güzeldirler. Çok para ederler.
Yerin yıpranması
Donmalar, rüzgârlar ve yağmurlar zamanla kayaları küçük parçalara bölerler. Dünya yüzeyinin bu şekilde yıpranmasına erozyon denir.
Yaşlı, hava şartlarıyla yıpranmış dağlar genellikle daha alçaktır ve yeni oluşmuş dağlardan daha yuvarlak hatlara sahiptirler.
Mağaralar, suların yeraltındaki kayaları oyması sonucu oluşurlar.
Hava şartları bazen kayaları garip şekillere sokarlar.
